Uchwałą siódemkową (w składzie 7 sędziów) z 8 września 2025 r. NSA rozstrzygnął pojawiające się w orzecznictwie rozbieżności w zakresie możliwości wszczynania postępowań związanych z rozpoczęciem i prowadzeniem robót budowlanych z naruszeniem przepisów (np. w dotyczących samowoli budowlanej) lub utrzymaniem obiektów budowlanych niezgodnie z przepisami. W tym zakresie pojawiały się bowiem 2 odmienne stanowiska. Zgodnie z pierwszym, dominującym poglądem, tego typu postępowania mogą być prowadzone wyłącznie z urzędu, natomiast zwolennicy drugiego poglądu, wbrew literalnemu brzmieniu art. 53a ust. 1 i art. 72a Prawa budowlanego, wskazywali, że możliwe jest prowadzenie takich postępowań również na wniosek podmiotu, którego interes prawny jest naruszony. Niejednolicie rozstrzygane było również zagadnienie, czy w przypadku złożenia ww. wniosku i stwierdzenia przez organ, że nie ma podstaw do wszczęcia postępowania, organ powinien o tym zawiadomić wnioskodawcę. Chcąc wyjaśnić powyższe wątpliwości, NSA podjął uchwałę, w której wskazał, że nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie postępowania administracyjnego na wniosek osoby, która żąda od organu nadzoru budowlanego podjęcia działań, powołując się na własny interes prawny, a postępowania w tych sprawach wszczyna się wyłącznie z urzędu. Sąd podkreślił również, że organ nadzoru budowlanego, do którego wpłynął wniosek (żądanie) wszczęcia jednego z postępowań, o których mowa w art. 53a ust. 1 i art. 72a Prawa budowlanego, obowiązany jest do poinformowania wnioskodawcy, w drodze pisma o charakterze informacyjnym, o podjętych działaniach i zajętym stanowisku. Powyższe stanowisko NSA oznacza, iż nie ma możliwości skutecznego żądania wszczęcia i prowadzenia ww. postępowań, co nie oznacza jednak, że organ nadzoru budowlanego nie będzie mógł w takim przypadku prowadzić postępowania z urzędu.
