Sąd Najwyższy, w uchwale z dnia 19 października 2018 r., (sygn. III CZP 115/17), zajął się zagadnieniem dotyczącym dopuszczalności postępowania rozgraniczeniowego pomiędzy użytkownikami wieczystymi sąsiadujących i wyodrębnionych geodezyjnie działek stanowiących własność Skarbu Państwa i mających założone odrębne księgi wieczyste.
Przedmiotowe zagadnienie pojawiło się w związku z pytaniem prawnym przedstawionym przez sąd okręgowy w związku z żądaniem użytkownika wieczystego nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa rozgraniczenia jej z nieruchomością, która również stanowiła własność Skarbu Państwa, lecz będącej w użytkowaniu wieczystym ustanowionym na rzecz innej osoby. Postępowanie administracyjne wszczęte przez ww. wnioskodawcę zakończyło się wydaniem niekorzystnej dla niego decyzji rozgraniczeniowej, czego skutkiem było przekazanie sprawy pod rozstrzygnięcie sądowi rejonowemu. Sąd rejonowy oddalił wniosek o rozgraniczenie, uzasadniając swoją decyzję tym, iż zgodnie z art. 153 kodeksu cywilnego rozgraniczenie może być dokonane tylko w przypadku, gdy nieruchomości podlegające postępowaniu rozgraniczeniowemu nie stanowią własności tej samej osoby. Od powyższego orzeczenia wnioskodawca wniósł apelację do sądu okręgowego, który powziął wątpliwości i przedstawił je SN w ramach ww. pytania prawnego.
SN uznał, iż użytkownik wieczysty nie może żądać rozgraniczenia z sąsiadującymi nieruchomościami oddanymi w użytkowanie wieczyste różnym osobom, jeżeli stanowią one własność tego samego właściciela (w analizowanym przypadku – Skarbu Państwa). SN wskazał, iż użytkowanie wieczyste jest „prawem pośrednim” pomiędzy własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi, ponieważ zakres uprawnień użytkownika wieczystego do korzystania z gruntu jest znacznie szerszy, niż w przypadku jakiegokolwiek innego ograniczonego prawa rzeczowego. Niemniej jednak, pomimo okoliczności stosowania do użytkowania wieczystego, na zasadzie analogii, przepisów o własności, nie można uznać, że w zakresie uprawnień użytkownika wieczystego znajduje się prawo do decydowania o granicach gruntu będącego w jego posiadaniu – to bowiem stanowi emanację prawa własności. W ocenie SN, możliwość wszczęcia postępowania o rozgraniczenie jest roszczeniem uzupełniającym, wypływającym z prawa własności, ponieważ służy jego urzeczywistnieniu. Rozgraniczenie ma na celu określenie zakresu uprawnień właściciela. W wyniku rozgraniczenia dochodzi do ustalenia zakresu tytułów własności uczestniczących w postępowaniu właścicieli, a prawomocne orzeczenie w tym przedmiocie ma ten skutek, że własność gruntów rozciąga się do ustalonej granicy. SN wskazał na konieczność istnienia dwóch przesłanek, których kumulatywne spełnienie pozwala na dokonanie postępowania rozgraniczeniowego. Pierwszą z nich jest istnienie dwóch odrębnych nieruchomości, natomiast druga wskazuje na to, iż nieruchomości te nie mogą być przedmiotem prawa własności przysługującego tej samej osobie. Ponadto, ustalenie przebiegu granic nieruchomości zakłada istnienie sporu, który z założenia powstaje co najmniej pomiędzy dwoma podmiotami. Jak wskazał SN: „Innymi słowy, właściciel dwóch sąsiadujących ze sobą nieruchomości nie może pozostawać w sporze prawnym, co do przebiegu granic pomiędzy nimi.”
W związku z powyżej przedstawionym poglądem SN pojawia się pytanie, jakie środki ochrony prawnej przysługują użytkownikowi wieczystemu, który twierdzi, iż granice gruntu w okresie przysługującemu mu prawa stały się sporne. Jak zauważył SN, powołując się przy tym na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 września 1972 r. (sygn. III CZP 57/72), użytkownik wieczysty może dochodzić swoich praw w ww. zakresie w dwojaki sposób. Pierwszym z nich jest powództwo o ustalenie zakresu (zasięgu) prawa użytkowania wieczystego na gruncie w przypadku, gdy granice wykonywania tych praw stały się sporne, przy czym uprawnienie to przysługuje użytkownikowi wieczystemu zarówno w odniesieniu do właściciela nieruchomości, jak również przeciwko wieczystym użytkownikom sąsiadujących nieruchomości. Alternatywą dla powyższego rozwiązania jest powództwo o wydanie części spornego gruntu.
