Umorzenie wierzytelności na podstawie ustawy Prawo upadłościowe, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r., skutkuje wygaśnięciem hipoteki na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, ustanowionej na zabezpieczenie tej wierzytelności – uchwałę w takim brzmieniu przyjęło dnia 4 kwietnia 2023 roku siedmiu sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego. Czy w świetle tej uchwały hipoteka stanowi mniej skuteczne zabezpieczenie?

Ww. uchwała została podjęta w wyniku sporu powstałego na tle wpisu do księgi wieczystej. Na nieruchomości powódki została ustanowiona hipoteka, która stanowiła zabezpieczenie wierzytelności przysługujących pozwanemu bankowi przeciwko dłużnikowi, wynikających z umowy kredytu zawartej między pozwanym bankiem a tym dłużnikiem. Ów dłużnik prowadzący działalność gospodarczą ogłosił upadłość i po zakończeniu postępowania upadłościowego jego wierzytelności zostały umorzone w całości. W takim stanie powódka, jako właścicielka nieruchomości obciążonej hipoteką, pozwała bank i zażądała usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym, wskazując przy tym, że w wyniku umorzenia wierzytelności dłużnika hipoteka ustanowiona na jej nieruchomości wygasła. Sprawa po rozpoznaniu w dwóch instancjach trafiła przed Sąd Najwyższy, który rozpoznając skargę kasacyjną uznał, iż jej rozstrzygnięcie wymaga zwrócenia się do siedmioosobowego składu tego sądu z następującym pytaniem prawnym: „Czy umorzenie na podstawie ustawy Prawo upadłościowe w brzmieniu sprzed dnia 1 stycznia 2016 r., wierzytelności przysługującej kredytodawcy względem kredytobiorcy, zabezpieczonej hipoteką ustanowioną na nieruchomości stanowiącej własność osoby trzeciej, skutkuje względem dłużnika hipotecznego będącego jednocześnie stroną czynności bankowej ustanowienia hipoteki, wygaśnięciem zabezpieczonej tą hipoteką wierzytelności, pociągającym za sobą wygaśnięciem hipoteki w rozumieniu ustawy o księgach wieczystych i hipotece?”.

Istota uchwały przyjętej przez siedmiu sędziów Sądu Najwyższego w dniu 4 kwietnia 2023 r. sprowadza się do tego, iż dłużnik rzeczowy (który nie zaciągał zobowiązania kredytowego osobiście, a jedynie ustanowił na swojej nieruchomości hipotekę na zabezpieczenie kredytu innej osoby) ma możliwość podniesienia zarzutu wygaśnięcia wierzytelności, pomimo że zobowiązanie dłużnika osobistego zostało umorzone z uwagi na osobiste czynniki upadłego. W świetle powyższego stanowiska SN hipoteka może nie być tak atrakcyjna jak dotychczas. Jej sens z perspektywy wierzyciela polega na tym, że zabezpiecza on swoją wierzytelność bez względu na czynniki osobiste dłużnika. Jeżeli zatem orzecznictwo pójdzie jednoznacznie w kierunku, jaki został przedstawiony w ww. uchwale, wówczas nie można wykluczać, iż w niektórych przypadkach hipoteka straci na swoim znaczeniu.