Zakaz dokonywania czynności prawnych z samym sobą

W dniu 12 stycznia 2022 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę (sygn. III CZP 24/22), zgodnie z którą do umowy przelewu wierzytelności zawartej między dwiema spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością, przy zawarciu której jedną z nich reprezentuje pełnomocnik ustanowiony przez członka jednoosobowego zarządu, który to członek zarządu jest jednocześnie prokurentem samoistnym drugiej spółki, ma zastosowanie art. 108 KC w zw. z art. 2 KSH. Zgodnie z art. 108 KC, pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonywa w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo że ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony. Jak zauważył SN, powszechnie aprobowane jest w doktrynie stosowanie art. 108 KC również do działań podejmowanych przez prokurenta (prokura jest bowiem pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę). Ponadto SN potwierdził, że zakaz wynikający z art. 108 KC dotyczy tożsamości pełnomocników, tożsamości piastunów (organów osób prawnych np. członków zarządu) oraz sytuacji, gdy ta sama osoba występuje w charakterze piastuna jednej ze stron czynności prawnej i jednocześnie jako pełnomocnik drugiej strony tej czynności.  Przykładowo, należałoby stosować art. 108 KC (z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w tym artykule) w sytuacji, gdy członek jednoosobowego zarządu jednej ze spółek z o.o. zawarł umowę z drugą spółką z o.o., którą reprezentowałby jako prokurent. W analizowanym przez SN stanie faktycznym pojawił się jednak dodatkowy element, a mianowicie członka jednoosobowego zarządu reprezentował umocowany przez niego pełnomocnik. W takim stanie faktycznym SN podjął uchwałę jak powyżej, argumentując, że z punktu widzenia możliwości zastosowania art. 108 KC, co do zasady, nie ma znaczenia, czy stronę reprezentuje piastun, czy też umocowany przez niego pełnomocnik, jeżeli jednocześnie reprezentuje on drugą stronę czynności prawnej. Orzecznictwo SN idzie zatem w kierunku rozszerzania zakresu stosowania art. 108 KC. Konsekwencją tego orzeczenia powinien być zatem coraz ostrożniejszy wybór przez strony umów i innych czynności prawnych, osób reprezentujących te strony, aby uniknąć potencjalnych skutków wadliwej reprezentacji.