Nowelizacja prawa geologicznego i górniczego.

W dniu 28 października 2023 r. weszło w życie większość przepisów ustawy z dnia 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw (pozostałe wejdą w życie odpowiednio z dniem 31 grudnia 2023 r. oraz z dniem 1 stycznia 2024 r.). Krytycy nowelizacji zwracają uwagę, że mocno ingeruje ona w prawa właścicieli gruntów.

Nowelizacja wprowadziła definicję złoża strategicznego – jest to złoże kopaliny, które ze względu na jego znaczenie dla gospodarki lub bezpieczeństwa kraju podlega szczególnej ochronie prawnej. Jeżeli udokumentowane złoże kopaliny może spełniać kryteria uznania go za złoże strategiczne, minister właściwy do spraw środowiska wszczyna z urzędu postępowanie w sprawie uznania złoża kopaliny za złoże strategiczne.

Uznanie złoża kopaliny za złoże strategiczne następuje w drodze decyzji. Co istotne, stroną postępowania w przedmiocie uznania złoża kopaliny za złoże strategiczne jest wyłącznie podmiot, na rzecz którego zatwierdzono dokumentację geologiczną albo dodatek do dokumentacji geologicznej (tj. opracowanie sporządzane w przypadku konieczności uzupełnienia lub wprowadzenia zmian w zatwierdzonej lub przyjętej dokumentacji). Zatem ustawodawca przepisem ustawy pozbawił charakteru strony m.in. właścicieli gruntów, pod którymi znajdują się złoża strategiczne.

O wszczęciu postępowania w przedmiocie uznania złoża kopaliny za złoże strategiczne, minister zawiadamia gminy, na terenie których jest położone złoże kopaliny, a wójt (burmistrz, prezydent miasta) może jedynie przedstawić opinię (o niewiążącym charakterze), w zakresie projektowanych granic złoża strategicznego oraz sposobu zagospodarowania terenu, na którym jest położone to złoże.

Co więcej, przesłanki uznania złoża kopaliny za złoże strategiczne są dość ogólne. Uznanie za złoże strategiczne następuje, jeżeli ze względu na stan zagospodarowania terenu istnieje dostęp do danego złoża oraz 1) złoże kopaliny ma podstawowe znaczenie dla gospodarki kraju lub dla interesu surowcowego państwa lub 2) złoże kopaliny ma ponadprzeciętną dla danej kopaliny wielkość zasobów, lub 3) kopalina znajdująca się w złożu odznacza się unikalnymi parametrami. Z kolei w decyzji uznającej złoże kopaliny za złoże strategiczne minister może wskazać m.in. konieczność wprowadzenia zakazu trwałej zabudowy lub zakazu innego zagospodarowania wyznaczonego obszaru złoża strategicznego w sposób, który wyłączyłby możliwość zagospodarowania tego złoża.

Jednocześnie nowelizacja nie przewiduje żadnego odszkodowania dla właściciela nieruchomości, która straciła na wartości poprzez zakaz lub ograniczenie zabudowy, co nasuwa wątpliwości co do zgodności nowelizacji w tym zakresie z Konstytucją. Takie ograniczenie możliwości korzystania z nieruchomości nosi znamiona wywłaszczenia i nie powinno być dokonywane bez wynagrodzenia lub odszkodowania dla właściciela. Z zastrzeżeniem powyższej uwagi w odniesieniu do potencjalnej sprzeczności ustawy z Konstytucją, w aktualnym stanie prawnym, zgodna z nowelizacją będzie zatem sytuacja, w której minister arbitralnie uzna złoże kopaliny za złoże strategiczne, w wyniku którego nieruchomość zostanie objęta zakazem zabudowy, a właścicielowi nie będzie przysługiwała ani droga odwoławcza (ze względu na brak przymiotu strony), ani odszkodowanie za zmniejszenie wartości nieruchomości.